3 Mayıs 2022 EconomIcon

Alma veya satma gibi borsa talimatlarına emir denmektedir. Eğer borsaya yatırım yapmaya karar verdiyseniz mutlaka öğrenmeniz gereken birkaç temel emir türü var.

Dışarıdan bakınca bir tuşa basarak halledilebilecek işlemler gibi görünüyor fakat emirler, gönderdiğiniz emrin türüne göre gayet karışık da olabilir. Karışık emirleri hiç kullanmayacak olsanız bile ne olduklarını bilmeniz yararınıza olacaktır.

Piyasa Emirleri

Piyasa emirleri en iyi fiyattan hemen alım veya satım yapma emirleridir. Eğer gönüllü bir alıcı veya satıcı varsa verdiğiniz emir hemen gerçekleştirilecektir. Bu işlemler her zaman mümkün olan en iyi fiyattan gerçekleşir.

Diğer bir deyişle satın alırken mümkün olan en düşük fiyattan satın alacak, satış yaparken de mümkün olan en yüksek fiyattan satış yapacaksınız. Fakat bu fiyatlar takas anında bile değişebiliyor. Bu yüzden piyasa emirleri kesin bir fiyat üzerinden gerçekleşmez, verdiğiniz emrin farklı parçaları bile farklı fiyatlardan gerçekleşebilir.

Piyasa emrinde garanti olan tek şey, alıcı veya satıcı oldukça verdiğiniz emrin gerçekleşecek olmasıdır.

Örneğin, Borsa İstanbul’da işlem gören Migros’un 100 birim hissesini satışa koydunuz ve güncel hisse birim fiyatı 15,66 lira; işlem gerçekleştiğinde 1.566 lira para kazanırsınız.

Limit Emirleri

Alım-satım emirlerinin daha gelişmiş versiyonları olan limit emirlerinde belirli bir fiyat limiti karşılandığında alım-satım gerçekleşir.

Diyelim ki NASDAQ’da işlem gören Microsoft hissesi almak istiyorsunuz. Hisselerin güncel fiyatı 110,89 dolar, fakat sizin Microsoft’un birim hissesine ödemek isteyeceğiniz maksimum ücret 90 dolar. Microsoft hisselerine 90 dolar limitli bir alım emri koyabilirsiniz; böylece Microsoft hisseleri 90 dolar ya da bunun altına indiğinde alım gerçekleşir, Microsoft hisseleri 90 doların altına inmediği sürece de emir gerçekleşmez.

Veya tersinden düşünüp elinizdeki Microsoft hisselerini satmak istediğinizi varsayalım. 150 dolardan aşağı bir fiyata satış yapmaya niyetiniz yok. Bu durumda Microsoft hisselerinin birim fiyatı 150 doları bulunca satışın gerçekleşeceği bir limit emri verebilirsiniz.

Fakat burada fiyatlar limitin belirttiği rakamlara ulaşsa da alıcı veya satıcı olmadığı takdirde emrin gerçekleşmeyeceğini unutmamakta fayda var.

Limit emirleri yalnızca belirli bir fiyatta çalışan alım-satım emirleridir. Size istediğiniz fiyat konusunda yardımcı olurlar.

Dur Emirleri

Belirli bir fiyat limiti olan limit emirlerinin aksine, stop emirlerinde belirli bir çıta fiyat vardır ve işlemler, o çıta fiyat üzerinden yapılır. Belirlenen çıta fiyata ulaşıldığında, dur emri piyasa emriymiş gibi çalışır. Bu, dur emirlerinin çıta fiyatta kesinlikle gerçekleşeceğini garanti etmez.

Dur emirleri, her zaman için piyasa emirlerinden öncelikli olurlar.

Piyasalar belirlenen çıta fiyata ulaştığı zaman dur emri gerçekleşir ve işlem, mümkün olan en iyi fiyattan gerçekleşir. Bu yüzden eğer çalkantılı bir hisseye stop emri verirseniz, o hisseye beklediğinizden çok daha fazla (ya da az) para ödeme ihtimaliniz var.

Dur emirleri limit emirlerine benzerlik gösterir, fakat aynı şey değildirler. Bir limit emri belirli bir fiyatın üstünde satış (veya altında alış) yapmaya yararken dur emirleri belirlenen fiyat çıtası karşılanınca piyasa emirleri gibi çalışır.

Dur emirlerinin genel fonksiyonu büyük kayıpları engellemektir.

Kredili Alım-Satım İşlemleri

Yatırımlarınız için kullanacağınız bir komisyon hesabı açarken bir tane de kasa hesabı açılması talebinde bulunabilirsiniz. Kasa hesabı, çalıştığınız borsa komisyonculuğu firmasından kredi alarak işlem yapabilmenizi sağlar.

Daha fazla kazanç getirme potansiyelinden ötürü kredili işlemler birçok yatırımcı için avantajlı gibi görünür, fakat olası bir kayıp halinde zararın da artacağını unutmamak gerekir.

Kasa hesabında alınan kredinin teminatı, komisyon hesabındaki para ve hisselerdir. Eğer kasa hesabındaki para belirlenen kriterlerin altına düşerse komisyon firması size bir teminat tamamlama çağrısı gönderir.

Teminat tamamlama çağrısında hesabınıza daha fazla para yatırmanız, veya elinizdeki hisseleri (isteseniz de istemeseniz de) piyasa fiyatına elinizden çıkarmanız istenecektir. Bu çağrılar size pahalıya patlayabilir, hele ki elinizdeki hisseleri çok düşük fiyatlara elden çıkarmak zorunda kalırsanız.

Kredili işlem yaparak hem daha az nakit ile daha fazla hisse alarak kazançlarınızı artırabilirsiniz, hem de kaldıramayacğaınız bir riske girerek başarısız olan yatırımlarınızdan çok büyük zararlarla çıkabilirsiniz.

Diyelim ki 10.000 liralık bir komisyon hesabınız var, bunun üstüne bir de komisyon hesabınızın %50’si miktarında limite sahip bir kasa hesabı açtırdınız. Bu durumda 15.000 liralık hisse satın alabilirsiniz. Yani sırf hisse satın almak için 5.000 lira kredi çekmiş oldunuz.

Zincir Emir Nedir?

Zincir Emir, hisse senedi piyasasına iletilmek üzere sisteme girmiş olduğunuz ve gerçekleşmemiş olan ana emire bağlanan bu emrin tamamının gerçekleşme şartına bağlı olarak yine hisse senedi piyasasına iletilmek üzere tanımlanan hisse senedi alım veya satım emirlerinin tamamı olarak tanımlanabilir.

Zincir emir ile zarar durdurma örneği (Stop Loss)

VAKBN (VakıfBank) hisse senedinde anlık fiyatın 4.10-4.11 olduğunu ve elimizde 2000 adet VAKBN olduğunu düşünelim. Eğer VAKBN 3.90 TL fiyata gelirse de zarar durdurmak istediğimizi ve elimizdeki 2000 adet VAKBN senedini satmak istediğimizi düşünelim; İlk önce VAKBN senedine 3.91 TL fiyatla 1 adet alış emrini pasife yolluyoruz. Sonrasında bu emre bağlı olacak şekilde zincir emri şu şekilde giriyoruz; piyasa fiyatından veya 3.90 TL limit fiyat satış olacak şekilde 2000 adet zincir satış emri ekliyoruz.
İlk Emir: 1 adet alış 3.91 TL
İkinci Emri: 3.90 TL limit fiyata veya piyasa fiyatıyla Zincir emir olarak 2000 adet satış
VAKBN 3.91 TL fiyata düştüğünde ikinci emir yani zincir emir çalışacak ve zarar durdurma gerçekleşecektir.

Zincir Emir İletimi Nasıl Gerçekleştirilir?

Zincir emir iletimi gerçekleştirebilmek için öncelikle bir ana emir girişi yapılması gerekmektedir. Ana emir sisteme iletildikten sonra iletilmiş olduğunuz bu ana emire zincir emir bağlayabilirsiniz. Zincir emirlerinizin borsaya iletilebilmesi için ana emrinizin tamamının gerçekleşmesi gerekmektedir. Kısmi gerçekleşme durumunda ana emrin tamamı gerçekleşinceye kadar zincir emirler borsaya iletilmez. Bir ana emre bağlı olarak birden fazla zincir emir girişi yapılabilmek ile birlikte aynı zamanda girmiş olduğunuz zincir emirlere de yeni bir zincir emir bağlanabilmektedir. Kısmi gerçekleşme durumundaki ana emirlerinize zincir emir bağlayamazsınız. Bir ana emre zincir bağlamak için sayı olarak üst sınır yoktur. İstediğiniz sayıda emrinizi bir ana emre zincir olarak bağlayabilirsiniz. Sizin tarafınızdan iptal edilmiş yada borsada gerçekleşmeyip iptal edilen emirlerinize bağlamış olduğunuz zincir emirlerinizde sistem tarafından otomatik olarak iptal edilir.

Zincir Emir Girişinde Sistem Kontrolü Yapılır Mı?

Zincir emir girişi yapıldığında sistem tarafından bakiye ve hisse senedi stok kontrolü yapılmaz. Bakiye ve stok kontrolü zincir emrin piyasaya iletecek durumunda sistem tarafından kontrol edilir. Bakiye ve stok kontrolü sonrasında iletilemeyecek durumdaki emirler borsaya iletilmez ve otomatik olarak iptal edilir. Hesap durumunun uygun olmaması nedeniyle borsaya iletilemeyip iptal olan emirlerin sorumluluğu hesap sahibine aittir.

Zincir Emirde Düzeltme Yapılır Mı?

Sistemde bekleyen zincir emirlerde düzeltme ya da değiştirme işlemi yapılamaz. Sisteme giriş yapmış olduğunuz zincir emirlerinizi iptal edebilir ya da yeni emirler ekleyebilirsiniz. Fakat zincir emrinizde herhangi bir değişiklik yapmak istediğinizde bu emri iptal edip yeni bir zincir emir girişi yapmanız gerekmektedir.

Özet

Bu yazımızda da görüldüğü üzere borsada alım-satım yapmak bile karışık bir iş olabiliyor; hangi şirkete yatırım yapacağınıza karar vermenin ne kadar titiz geçmesi gereken bir süreç olduğunu da buradan çıkarabilirsiniz. Bu sebeple yatırım yolculuğunuzda elde edeceğiniz ödüller kadar potansiyel riskleri de hesaba katarak adım atmanız faydanıza olacaktır.